Gernika-Lumo

Gernika hiribildua Lumo elizatearekin batzearen ondorioz XIX. mendean sortutako udalerria da. Oka ibaiak zeharkatzen du, hemen itsasadar bihurtuta; merkataritza ardatz garrantzitsua da, askotariko salgaiak garraiatzen zituzten ontziek zeharkatua antzinatik. XV. mendeaz geroztik, haren nabigagarritasuna hobetzea planteatu zen, baina hori ez zen gauzatu XX. mendearen hasiera arte, Murueta arteko 4,5 kilometroko bide-zatiarekin.

Industrializazioa iritsi zenean, trenbideak ibaiko zirkulazioa ordeztu zuen, eta haren inguruan metala eraldatzera, zura lantzera edo energia sortzera dedikatutako tailerrak eta fabrikak ezarri ziren. Horietako batzuek irauten dute oraindik ere geltokiaren inguruan; beste batzuek, berriz, bultzada berria jaso dute kultura-espazio bihurtuta.